Το Κατάκολο των αρχαίων χρόνων εντοπίζεται στην περιοχή της αρχαίας Φείας, πόλη τοποθετημένη στην παραλία του σημερινού Αγίου Ανδρέα. Αποτελούσε το δεύτερο λιμάνι της Ηλείας μετά την Κυλλήνη. Κατά τα Ομηρικά χρόνια αποτελούσε φρούριο κοντά στον ποταμό Ιάρδανο, ενώ κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο (β' μισό του 5ου π.Χ αιώνα) ήταν ορμητήριο των Αθηναίων για να αλώσουν την Ηλεία. Το λιμάνι χάθηκε μέσα στη θάλασσα κατά τον ισχυρό σεισμό του 6ου μ.Χ αιώνα, ενώ τα νησάκια Τηγάνι και Κόρακας διακρίνονται ακόμα από τον όρμο του Αγίου Ανδρέα. Έχουν βρεθεί όστρακα όλων των εποχών, από τη Νεολιθική έως τη Ρωμαϊκή περίοδο. Η περιοχή είχε σπουδαίο στρατηγικό ρόλο και κατά τη Βυζαντινή και Μεσαιωνική περίοδο, καθώς στα απομεινάρια της αρχαίας ακρόπολης οι Βιλλεαρδουίνοι έχτισαν το μαγευτικό Ποντικόκαστρο. Μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό το κέντρο του Κατακόλου μετατοπίστηκε στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα οπότε πήρε και τη σημερινή του ονομασία. Αποτελούσε εκείνη την περίοδο ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της χώρας για την εξαγωγή σταφίδας, του σημαντικότερου εξαγώγιμου προϊόντος της Ελλάδας. Σήμερα το λιμάνι εξακολουθεί να παίζει σπουδαίο ρόλο κυρίως όμως τουριστικό.
Το Κατάκολο το 18ο αιώνα
Όσον αφορά την ονοματολογία του χωριού, έχουν διατυπωθεί αρκετές εκδοχές. Το αρτιότερα τεκμηριωμένο συμπέρασμα όμως θέλει το όνομα "Κατάκολο" να προέρχεται από την φυσική θέση του χωριού, ως άκρο.
Ξεχωριστής ιστορικής σημασίας και άξια αναφοράς είναι η σιδηροδρομική γραμμή Πύργου-Κατακόλου.
Η λειτουργία της ξεκίνησε το Νοέμβριο του 1882 και ήταν η δεύτερη γραμμή που κατασκευάστηκε στη χώρα μετά τη γραμμή Αθήνα- Πειραιάς. Αιτία ήταν οι εξαγωγές σταφίδας, οι οποίες αυξήθηκαν κατακόρυφα μετά από την καταστροφή των γαλλικών καλλιεργειών από φυλλοξήρα. Η γραμμή είχε μήκος 12,5 χιλιόμετρα και κατασκευάστηκε από τον μηχανικό Α. Στρέιτ. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από τη Γενική Πιστωτική Τράπεζα ύστερα από νόμο της κυβέρνησης Κουμουνδούρου. Η κρίση στην παραγωγή σταφίδας το 1896 επηρέασε και το σιδηρόδρομο δημιουργώντας του προβλήματα. Ο "Σιδηρόδρομος Πύργου- Κατακόλου" (ΣΠΚ) όμως συνέχισε τη λειτουργία του και το 1951 πέρασε στη διοίκηση του ΣΠΑΠ (Σιδηρόδρομοι Πειραιώς- Αθηνών- Πελοποννήσου). 
Τότε (1882)... ...και σήμερα!
Η γραμμή έκλεισε τον Αύγουστο του 1998 για να επανεκκινήσει, ύστερα από αναβάθμιση του δικτύου το 2007, έχοντας πλέον οι επιβάτες τη δυνατότητα να ταξιδεύουν απευθείας στην Ολυμπία με ενδιάμεσο σταθμό τον Πύργο.